منطقه‌بندی سرزمینی و تقسیم کار ملی؛ پیش نیاز تحقق اهداف آمایش سرزمین در ایران

در مطالعه‌ها و برنامه‌‌ریزی‌‌های آمایشی و منطقه‌‌ای، تدوین راهبردها و سیاست و همچنین تقسیم کار بین مناطق مختلف یک کشور بر اساس مجموعه‌‌ای از ویژگی‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و توان بوم‌شناختی (توان اکولوژیکی) مهمترین اهداف برنامه‌‌ریزی‌‌های منطقه‌‌ای و آمایشی است. به همین دلیل منطقه‌بندی(1) پهنه‌‌های هر کشور یکی از بحث‌های محوری در آمایش سرزمین و برنامه‌‌ریزی منطقه‌‌ای قلمداد می‌‌شود، به همین علت در خلال چند دهه گذشته و همزمان با طرح موضوع آمایش سرزمین و تقسیم کار ملی بر اساس منطقه‌بندی همواره در کانون توجه برنامه‌‌ریزان آمایش در کشور بوده است. متاسفانه با وجود گذشت سالیان متمادی از برنامه‌‌ریزی‌‌های منطقه‌‌ای و آمایشی در کشور و طرح موضوع منطقه‌بندی در کشور به تناسب ویژگی‌‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و بوم‌شناختی، هر گز این منطقه‌بندی‌ها عملیاتی نشده و کماکان این منطقه‌‌بندی‌‌ها با نگرش سیاسی و در چارچوب ‌تقسیم‌بندی استانی است. مقاله حاضر در زمره پژوهش‌‌های کیفی دسته‌‌بندی شده که در آن با بهره‌‌گیری از روش تحلیل محتوا و ابزار مطالعه اسنادی و کتابخانه‌‌ای به بررسی و تحلیل الزامات منطقه‌‌بندی سرزمینی در کشور و پیشینه این مقوله در تاریخ نظام برنامه‌‌ریزی کشور پرداخته شده است. دستاوردها و نتایج این پژوهش، را باید ماحصل تجارب و تحلیل‌‌های کارشناسی نگارندگان در طی سال‌‌های اخیر در سازمان برنامه و بودجه کشور و جمع‌‌بندی نظرها و دیدگاه‌‌های شفاهی بسیاری از صاحب‌‌نظران و کارشناسان خبره ملی و استانی دانست. بر این اساس در این مقاله ضمن برشمردن اهمیت و ضرورت منطقه‌‌بندی سرزمینی در کشور، به صورت خلاصه به انواع منطقه‌‌بندی‌‌های سرزمینی صورت گرفته در کشور اشاره شده و پس از تشریح مهمترین موانع و مشکلات فراروی منطقه‌بندی سرزمینی در کشور، نسبت به ارایه شیوه‌‌ای نوین در منطقه‌‌بندی سرزمینی کشور اهتمام شده است.